Συλλογές &
Μόνιμα Εκθέματα

Στο κεφάλαιο (7-75,) ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Θράκες συνήθιζαν να φορούν δέρμα αλεπούς κατά τη διάρκεια του χειμώνα και μέχρι σήμερα διαπιστώνουμε ότι οι Θράκες αναγνωρίζονται από αυτό το κάλυμμα στις αρχαίες απεικονίσεις. Φορούσαν χιτώνα με πολύχρωμο μανδύα από πάνω (ζείρα) και στα πόδια φορούσαν σανδάλια από δέρμα ελαφιού. Ήταν δύσκολο να ξεχωρίσεις τα ρούχα τους από κλωστική κάνναβη και λινά το καλοκαίρι. Συνδυασμένα στοιχεία αρχαιοελληνικής και βυζαντινής προέλευσης συνθέτουν τα αρχαιοπρεπή μοτίβα της Θράκης και μας εισήχθησαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Από την αρχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο λαϊκός χάρτης της Θράκης αποτελείται από διάφορες εθνοτικές και πολιτιστικές ομάδες που κατοικούσαν εκεί όπως Αρμένιοι, Εβραίοι, Οθωμανοί, Έλληνες, Πομάκοι και Ρομά.
Η οικονομική ευμάρεια και οι νέες κοινωνικές συνθήκες στα αστικά κέντρα, συνέβαλαν στην ταχεία αστικοποίηση των ενδυμάτων. Οι ευρωπαϊκές ενδυμασίες που φορούσαν οι ανώτερες τάξεις είχαν μεγάλο αντίκτυπο στον τρόπο ντυσίματος των κατοίκων της περιοχής. Ο αγροτικός πληθυσμός που ζούσε σε μια κλειστή κτηνοτροφική οικονομία, κατασκεύαζε πάντα τον ίδιο τύπο ρούχων. Η αισθητική κάθε ομάδας εκφράστηκε μέσα από σχήματα, χρώματα και αξεσουάρ που αποτελούσαν έναν πληροφοριακό κώδικα σχετικά με τις οικονομικές και επαγγελματικές τους δραστηριότητες, την ηλικία και τον ρόλο τους στην κοινωνία καθώς και την τρέχουσα κατάσταση.
αισθητική.
Κατά τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923, με την εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, Πόντο και Καππαδοκία, τη βόρεια και ανατολική Θράκη, ο ενδυματολογικός χάρτης της Θράκης άλλαξε ριζικά.
Μετά το 1923, τα γεγονότα που ακολούθησαν (το οικονομικό κραχ ‘30, ο ΒΠΠ πόλεμος, ο εμφύλιος, η μετανάστευση και ο εξαστισμός του αγροτικού κόσμου) προκάλεσαν βαθύτατους οικονομικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Μέσα σε αυτές τις νέες συνθήκες άλλαξε και η σχέση των ανθρώπων με τα ρούχα, η παραδοσιακή ενδυμασία εγκαταλείφθηκε.

Ο χρόνος, ο κύκλος της ζωής, η γη, η βλάστηση, ο σπόρος, η βροχή, ο καρπός, η σοδειά. Ο αέναος κύκλος της δημιουργίας, ο άνθρωπος και το θείο,΄ένας αρχέγονος ιστός που προβάλλεται μέσα από εθιμικές πράξεις, σύμβολα και μηνύματα μιας άλλης τάξης πραγμάτων, μιας άλλης ζωής που έχει τη δύναμη να φανερώνει τα σημάδια μιας πορείας εσωτερικής και κοινωνικής.
Η μουσική της Θράκης , ήχοι βαθιάς παράδοσης, συνοδεύουν τους Θράκες σε όλες τις μεγάλες στιγμές της ζωής τους : της γέννησης και τις τελετές του γάμου τις ώρες της προσμονής και της απώλειας , με τελετουργίες στα καίρια για την παραγωγή της γης, γυρίσματα του χρόνου, εμπρός στον αέναο κύκλο της σποράς του καρπού, του θανάτου και της ανάστασης της φύσης
Επίκληση και ευχαριστία για τη μάνα γη τους προστάτες αγίους και το Θεό που αποτυπώνονται στα ιερά σκεύη των χώρων λατρείας ,σε αντικείμενα του εθιμικού λατρευτικού κύκλου του ευρύτερου χώρου της Θράκης, σε ήθη έθιμα και δοξασίες δρώμενα (ιεροπραξίες ) που η τέλεσή τους είναι συνυφασμένη με την αγωνιώδη προσδοκία των ανθρώπων για την καλοχρονιά, να παγιδευτεί το καλό και να αποτραπεί το κακό.
Όλες οι εθιμικές πράξεις, οι οποίες έχουν τη δύναμη να φανερώνουν τα σημάδια μιας πορείας εσωτερικής και γι αυτό προσωπικής, όσο και κοινωνικής,
γίνονται αφορμή να ξυπνήσει ένας ανεκτίμητος θησαυρός εικόνων που φέρνουμε μέσα μας και τον έχουμε λησμονήσει, γίνονται αφορμή να ξαναβρούμε τη συμβολική σκέψη, την κάθαρση την ατομική και τη συλλογική , τον πλούτο που εμπεριέχεται σ’ αυτές τις συμπεριφορές
γίνονται αφορμή να ξαναβρούμε τη συνέχεια της οικογενειακής και τοπικής μας παράδοσης, τον τόπο και το χρόνο απ’ όπου κάποτε ο καθένας μας ξεκίνησε ως άτομο αλλά και ως κοινωνικό ον.

«Ουδέν μάγειρος του ποιητου διαφέρει, ο νους γαρ εστίν εκατέρο τούτο τέχνη.» Έκφρον ποιητής 3ος π.Χ αιώνας . Η τροφή από τον αρχαίο κόσμο ως τις μέρες μας, απετέλεσε και λατρευτική συνήθεια. Είτε με τη μορφή τις θυσίας και της σπονδής στους θεούς, είτε με τη μορφή τάματος στους Αγίους της χριστιανικής θρησκείας. Οι βιωμένες εμπειρίες του αρχαίου κόσμου και οι γαστρονομικές συνήθειες των Βυζαντινών, εμπλουτίστηκαν την εποχή των Οθωμανών με τις πολιτισμικές εμπειρίες νομάδων και αστών διαφόρων εθνοτήτων που εγκαταστάθηκαν στη Θράκη, όπως και στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο. Αργότερα οι μίξεις των προϊόντων, τα αρώματα , τα καρυκεύματα και ο αισθησιασμός των γεύσεων που είχαν φέρει από την Ανατολή οι Οθωμανοί διαμόρφωσαν την φυσιογνωμία της Πολίτικης Κουζίνας. Το μείγμα προϊόντων, αρωμάτων, καρυκευμάτων και η νοστιμιά των διάφορων γεύσεων που είχαν φέρει οι Οθωμανοί από την Ανατολή θα μεταμορφώσει αργότερα την κωνσταντινούπολη κουζίνα. Οι γαστρονομικές συνήθειες των ελλήνων προσφύγων της Μ. Ασίας, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Βορειοανατολικής Θράκης πλούτισαν και διαμόρφωσαν γευστικά την ελληνική κουζίνα. Μέσα από τις πλούσιες και ποικίλες διατροφικές συνήθειες των αστών και των αγροτών τις Θράκης, διαφόρων εθνοτήτων, διασώζονται τα ίχνη πολιτιστικών ανακατατάξεων και η γόνιμη επιρροή που δέχτηκαν οι άνθρωποι του χώρου αυτού. Στον παραδοσιακό κόσμο τον αγροτικό, η κουζίνα αποτελεί το κέντρο της συλλογικής ζωής. Κατανέμοντας το χρόνο σε μέρες νηστείας ή μη σύμφωνα με τις γιορτές των αγίων. Τα περίτεχνα κατασκευάσματα της αστικής κουζίνας δημιουργήθηκαν μέσα από την αναζήτηση εξεζητημένων ηδονικών γεύσεων και τη δημιουργική φαντασία των λογίων.
Οι γεύσεις της Θράκης ,πολυποίκιλες, αυθεντικές, ξεχασμένες μας μαγνητίζουν και μας οδηγούν στην απόλαυση, στην πολυτέλεια και ιδίως στην μαγεία της παράδοσης.

Μεταλλοτεχνία

Η αυξανόμενη χρήση των χάλκινων ειδών για οικιακούς σκοπούς οδήγησε στην ανάπτυξη της χαλκουργικής τέχνης, η οποία άκμασε κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Η σημαντική θέση του χάλκινου σκεύους στην ελληνική κουζίνα διαπιστώνεται και από τα προικοσύμφωνα εκείνης της εποχής. Στα αστικά κέντρα, όπου η παραγωγή τόσσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά ήταν ανώτερη των επαρχιακών χαλκουργείων, το επάγγελμα του χαλκουργού ή καζαντζή ή μπακιρτζή ήταν προσοδορόρο, γεγονός που επαληθεύεται από γραπτές μαρτυρίες για δωρεές των ρουφετίων ή ισναφίων σε εκκλησίες, αλλά και από τα εγχάρακτα αφιερωματικά σε σαχάνια (πιάτα). Το σημαντικότερο κέντρο κατασκευής χάλκινων σκευών ήταν η Κωνσταντινούπολη, όπου οι Έλληνες τεχνίτες, κυρίως από τη Μαύρη Θάλασσα, θεωρούνταν οι καλύτεροι. Η πλειονότητα των εργαστηρίων χαλκουργίας ήταν στη Δυτική Θράκη, την Ξάνθη και την Κομοτηνή, ενώ στην Αλεξανδρούπολη υπήρχε κατάστημα επισκευής. Η τεχνική του σφηρήλατου χαλκού κράτησε μέχρι το 1955-1960, όσο κράτησε και ο παραδοσιακός τρόπος ζωής στον αγροτοαστικό κόσμο του ελλαδικού χώρου. Τα σφυρήλατα χάλκινα σκεύη ήταν απλά και λειτουργικά και με ή χωρίς διακόσμηση. Σε πολλά χαλκώματα υπάρχουν χαραγμένα ονόματα δωρητών και ημερομηνίες κατασκευής, συνήθεια που κράτησαν και οι χαλκουργοί στη Θράκη μέχρι το 1975 πυ δούλευαν. Έτσι τα αντικείμενα ήταν αναγνωρίσιμα στα ομαδικά γεύματα, στους γάμους και τα πανηγύρια.

Κεραμική

Τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής σε Ξάνθη, Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη, Φέρρες, Σουφλί, Διδυμότειχο, Μεταξάδες παρήγαγαν απλά, χρηστικά αγγεία όπως καμινάδες, φουφούδες, μαγειρικές γλάστρες, δοχεία αρμέγματος, κανάτες, γλάστρες και βάζα. Οι Έλληνες κεραμοποιοί που έφτασαν μετά το 1922 από γνωστά κέντρα αγγειοπλαστικής του Εύξεινου Πόντου, της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής και της Βορειοανατολικής Θράκης, διατήρησαν την παράδοση της κεραμικής στον νέο προορισμό τους. Η παραγωγή τους προσαρμόστηκε στα σχήματα των ντόπιων, καθιερωμένων αγγειοπλαστών και στις ανάγκες των απλών νοικοκυριών. Τα εργαστήρια του Τσανάκκαλε ήταν οι κύριοι προμηθευτές αγγειοπλαστικής στους πλούσιους της περιοχής. Το Τσανάκαλε ιδρύθηκε ως το κέντρο αγγειοπλαστικής μεταξύ 1670 και 1922. Ο Κώστας Βοϊβοντούδης στους Μεταξάδες και ο Παπαβλασακούδης στο Σουφλί είναι οι τελευταίοι κεραμοποιοί στον Ν. Έβρο.

Από την Προϊστορία ως την πρωτομηχανική καλλιέργεια της γης, η αγροτική οικονομία πέρασε με πολύ αργούς ρυθμούς από διάφορες φάσεις. Κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, ο τρόπος εκμετάλλευσης της γης ακολουθούσε το καθεστώς που επικρατούσε σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα μεγάλα κτήματα, τα τσιφλίκια, και κάτω από την επίβλεψη του δραγουμάνου, του επιστάτη, οι δουλοπάρικοι εργάζονταν υπό συνθήκες οι οποίες κάλυπταν απλώς τις στοιχειώδεις ανάγκες διαβίωσης τους. Σε άλλα τσιφλίκια επικρατούσε το σύστημα της επίμορτης εκμετάλλευσης, μίσθωσης δηλαδή της γης και συμφωνίας για το μοίρασμα της παραγωγής

Μετά την ενσωμάτωση της Θράκης στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, τα μεγάλα τσιφλίκια των Οθωμανών αγοράστηκαν από εύπορους Έλληνες. Στις μικρές ιδιοκτησίες γης, οι Έλληνες αγρότες καλλιεργούσαν όσπρια, καλαμπόκι, ζαχαροκάλαμο, σουσάμι, λινάρι, σκούπα, καπνά, αλλά κυρίως δημητριακά για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών. Παρότι το σιτάρι και το κριθάρι αποτελούσαν επί αιώνες την κύρια καλλιέργεια, συχνά η παραγωγή τους δεν κάλυπτε τις οικογενειακές ανάγκες των αγροτών και η απαιτούμενη ποσότητα εξασφαλιζόταν με ανταλλαγή άλλων προϊόντων.

Από το 1933 άρχισε στον νομό Έβρου η διανομή γης στους ακτήμονες. Πολύ αργότερα ακολούθησαν αναδασμοί, αντιπλημμυρικά, αποστραγγιστικά αλλά και αρδευτικά έργα, τα οποία απέδωσαν νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις για αποδοτικότερες καλλιέργειες όπως τεύτλων, καλαμποκιού και βαμβακιού.

Καλλιέργεια Δημητριακών

Οι πρώτες βροχές του Οκτωβρίου σηματοδοτούν την έναρξη της σποράς. Τα χωράφια οργώνεται 2 και 3 φορές με το αλέτρι, ξύλινο άροτρο ή σιδερένιο άροτρο (παπάρα). Ο θερισμός ξεκινούσαν τον Ιούνιο και τελείωνε τον Ιούλιο. Θέριζαν τα σπαρτά με δρεπάνι. Οι θεριστές φορούσαν ένα είδος ξύλινου γαντιού (παλαμαριά) στο αριστερό τους χέρι ή μακριές ξύλινες δακτυλήθρες για να προστατεύουν το χέρι τους και να μπορούν να συγκρατούν περισσότερα στάχυα. Με τις χεριές έκαναν έκαναν το δεμάτι και το έδεναν με το δεματικό, μαλακιά καλαμιά ή σάζι. Τα δέματα τα συγκέντρωναν και σχημάτιζαν θημωνιές. Το αλώνισμα γινόταν με την αδόκανα ή ντουκάνα, ένα ξύλινο δοκάρι που σέρνονταν γύρω από το αλώνι από τα ζώα. Δεν γινόταν ποτέ πρωί ή βράδυ επειδή η υγρασία μαλάκωνε τον καρπό. Οι εργάτες χρησιμοποίησαν τη σκλαβούρα, ένα ξύλινο εργαλείο, έσπαζαν το καλάμι, μάζευαν το χοντρό άχυρο και το μετέφεραν στον αχυρώνα για αποθήκευση. Τα υπόλοιπα, ο καρπός και το ψιλό άχυρο γινόταν λαμνί, σωρός. Με το λιχνιτίρι, μια ξύλινη πιρούνα, πετούσαν ψηλά τον καρπό που ήταν ανακατεμένος με το σλάμα. Ο αέρας έπαιρνε το άχυρο και ο καρπός έπεφτε στη γη. Το λίχνισμα απαιτούσε μεγάλη εμπειρία και γινότανν δύο ή τρεις φορές έως ότου μείνει καθαρός ο σπόρος. Στη συνέχεια, το κοσκίνιζαν με το σταροδέρμενο (κόσκινο), το έβαζαν σε σακιά και το μετέφεραν στο σπίτι. Το μέτρημα του σταριού γινόταν με ένα ξύλινο δοχείο ορισμένης χωρητικότητας, το σνίκι ή πνακ (στη Σαμοθράκη).
Τέσσερα σνίκια ή τέσσερα πνακιό χωράφι ισοδυναμούσαν με ένα κιλό σπόρο, όσο δηλαδή χρειαζόταν για να σπαρθεί ένα χωράφι δύο στρεμμάτων γης. Είναι μάλιστα ενδεικτική η χρήση της έκφρασης << ένα κιλό χωράφι>> αντί << δύο στρέμματα>>, που ήταν η επίσημη μονάδα μέτρησης της γης. Στη Σαμοθράκη, όπου η κτηνοτροφία ήταν η κύρια απασχόληση των κατοίκων, χρησιμοποιούσαν την έκφραση <<ένα κεφάλι μαντρί>> ως μονάδα μέτρησης μιας μεταβλητής έκτασης. Όσο καλύτερη εδαφική φυσιογνωμία είχε η γη τόσο λιγότερη έκταση αριθμούσε το μαντρί.

Καπνά

Στη Θράκη καλλιεργούνταν ποικιλία «ανατολίτικου καπνού» γνωστό ως μπασμά. Η σταθερή άνοδος της χρήσης καπνού και του εμπορίου συντλελεσαν στη δημιουργία μιας ξεχωριστής επαγγελματικής ομάδας την περίοδο της Τουρκοκρατίας, της συντεχνίας (ισνάφι) των καπνεμπόρων (τουτούντζηδες). Η Ξάνθη, που παρήγαγε τον «βασιλιά των καπνών», έγινε το σπίτι των 3 μεγαλύτερων καπνοβιομηχανιών στην Ελλάδα. Η κατάσταση της παγκόσμιας αγοράς καπνού, σε συνδυασμό με γεγονότα της τοπικής ιστορίας (πόλεμοι, εχθρική κατοχή και εισροή προσφύγων), σήμαινε ότι η καπνοοικονομία πέρασε από περιόδους ανάπτυξης, παρακμής και σταθερότητας. Αλλά ήταν και η αιτία μιας βαθιάς κοινωνικής κρίσης, όταν μια διαμάχη μεταξύ καπνεμπόρων και καπνεργατών εξελίχθηκε σε ταξική πάλη.

Η σπορά στα καπνοφυτώρια ξεκινά στις 15 Μαρτίου και στα τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου οι καπνοκαλλιεργητές ξεκινούν τη μεταφύτευση των φυτών. Δύο μήνες αργότερα αρχίζει η συγκομιδή, ξεκινώντας από τα κάτω φύλλα, τα οποία ωριμάζουν νωρίτερα. Τα φύλλα μεταφέρονται στο σπίτι σε καλάθια Ακολουθεί το μπούρλιασμα (αρμάθιασμα) των φύλλων με τις βελόνες Διαδικασία που γίνεται σήμερα στη μηχανή. Κάθε πέντε βελόνες κάνουν μια αρμαθιά και τέσσερις αρμαθιές κάνουν ένα σαντάλ. Δέκα βελόνες κάνουν τη βέργα, βάρους δύο κιλών. Τις βέργς τις κρεμούν στα ξηραντήρια. Μέσα σε 8 με 15 μέρες τα καπνά έχουν στεγνώσει. Κατόπιν λύνουν τις βέργες και αρχίζουν το παστάλιασμα, τοποθετούν δηλαδή τα φύλλα το ένα πάνω στο άλλο με τάξη, κάνοντας συγχρόνως την πρώτη διαλογή. Τέλος, τα τσιλεδάκια, μικρή ποσότητα πασταλιασμένων φύλλων, τα τοποθετούν με απόλυτη τάξη στους γύρους ή καπάκια για να <<σιδερωθούν>>. Στο σεντούκι, μια ξύλινη κατασκευή, γίνεται η δεματοποίηση του καπνού. Τα δέματα πρέπει να διατηρηθούν σε καλή κατάσταση μέχρι τη στιγμή της εκτίμησης, της πώλησης και της μεταφοράς τους στο εργοστάσιο.

Οίνος

Στην «αμπελώεσσα» Θράκη, την κατάσπαρτη από αμπελώνες, οι θεοποιημένοι πρόγονοι Διόνυσος και Βάκχος, δίδαξαν την τέχνη της αμπελουργίας. Λέγεται ότι η περιοχή της νοτίου Μαύρης Θάλασσας είχε πλούσιους αμπελώνες από την αρχαιότητα, και ότι η οινοκαλλιέργεια εξαπλώθηκε από την Παλεστίνη στη Λιβύη και από εκεί στην Κρήτη. Πυκνοί αμπελώνες υπήρχαν και στους λόφους γύρω από το Σουφλί, όπου η αμπελουργία πιστέυεται ότι προηγήθηκε της μεταξοκαλλιέργειας. Λέγεται ότι στην κατάμεστη από αμπέλια γη τους οι Θρακιώτες, μη μπορώντας να διαθέσουν τον ευλογημένο καρπό λόγω ακατάλληλων μέσων επεξεργασίας άλλα και αφθονίας, χρησιμοποιούσαν κρασί αντί νερού στο μίγμα λάσπης για το κτίσιμο των σπιτιών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η οινοπαραγωγή στην Οθωμανική επαρχία της Αδριανούπολης κατά το δέκατο έννατο αιώνα έφτανε τα 42 εκατομμύρια λίτρα από τα οποία περίπου το 75% εξαγόταν στη Γαλλία ενώ το 5% (περίπου 2 εκτ. λίτρα) προερχόταν από την περιοχή του Σουφλίου Τα σταφύλια προσφέρονταν στην εκκλησία μαζί με καλαμπόκι. Μετά την απόφαση της Γ’ Οικουμενικής συνόδου,προσφέρονται στην εκκλησία σταφύλια, ως απαρχαί όπου ορίσθει με ποινή καθαιρέσεως, η προσφορά των σταφυλιών να ευλογείται υπό του ιερέως. Το έθιμο συνεχίζεται προς «ευχαριστίαν του δοτήρος των καρπών», στη Θράκη και αλλού κατά την εορτήν της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου. Τη θέση των θεοποιημένων Βάκχου / Διονύσου ως διδάσκαλοι και προστάτες της οινοποιίας κατέλαβε κατά τη χριστιανική εποχή ο Άγιος Τρύφωνας.