Η Θράκη στο μεταίχμιο: κοινωνία, οικονομία, πολιτισμός
Θέλω να ευχαριστήσω για την πρόσκληση τον καθηγητή κ Παληκίδη, συνεργάτη θα έλεγα του Μουσείου εδώ και χρόνια. Μια συνεργασία που εύχομαι να συνεχιστεί επ’ ωφελεία της κοινωνίας. Το θέμα της έρευνας και της ανάδειξης της ιστορίας και του πολιτισμού της Θράκης αποτελεί ιδρυτικό σκοπό του Μουσείου μας. Από το 2002 στόχος μας είναι να συνδέσουμε τη γνώση που εμπεριέχεται στο πολιτιστικό απόθεμα της περιοχής με τους προβληματισμούς της σύγχρονης κοινωνίας.
Καταδυθήκαμε στην ιστορία για να κατανοήσουμε τις εξαιρετικά επώδυνες διαδικασίες που επέβαλε η αναπόφευκτη, όπως συχνά θεωρήθηκε από την Διεθνή Κοινότητα, πορεία προς τον «εξευρωπαϊσμό της Ανατολής». Την ενσωμάτωση της Θράκης στον Εθνικό κορμό το 1920, ακολούθησε η προσφυγιά το 1923, η οικονομική κρίση το 1929-30, ο Β’ Π.Π. το 1940 και στη συνέχεια ο εμφύλιος και η ψυχροπολεμική εποχή. Η Θράκη έγινε παραμεθόριος, ακολούθησε η αστικοποίηση του αγροτικού κόσμου. Προκλήθηκαν βαθύτατοι οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί. Η Θράκη βρέθηκε στις παρυφές των αναπτυξιακών σχεδιασμών διεκδικώντας την επικαιρότητα είτε με το «θα σε στείλω στον Έβρο» της ψυχροπολεμικής εποχής είτε ως σύνορο ζωής και θανάτου για τις μεταναστευτικές ροές των απελπισμένων και των διωγμένων του κόσμου.
Σήμερα, την εποχή των ενεργειακών δικτύων που προσδιορίζουν τις συνθήκες ειρήνης και πολέμου στο πλαίσιο των νέων γεωοικονομικών αναζητήσεων, η γεωστρατηγική σημασία της Θράκης έχει επανέλθει στο προσκήνιο. Σύμφωνα με την Αρβελέρ και την Μόλι Γκριν, καθηγήτρια Ιστορίας στο Πρίνστον, το προνόμιο της οικονομικής επικοινωνίας με την ευρωπαϊκή ενδοχώρα, και όχι μόνο, ανήκε πάντα στη Θράκη και στη Βόρεια Ελλάδα σε όλες τις συνθήκες παγκοσμιοποίησης (ρωμαϊκή, βυζαντινή και οθωμανική εποχή).
Από την αρχαιότητα ο Θρακικός χώρος ήταν ένας τόπος που διακινούνταν προϊόντα, ιδέες και άνθρωποι από άλλα γεωγραφικά και πολιτισμικά δίκτυα πέραν της τοπικής κλίμακας. Για αυτό ο τόπος έχει καταστεί παγκόσμιο σύμβολο μιας πορείας που οδηγεί πέρα από αυτό που ορίζει το σύνορο, ατομικό και συλλογικό. Αυτός είναι ο πλούτος ο δικός μας, απότοκος της ιστορίας και της γεωγραφίας. Η ανθρωπογεωγραφία μιας εξαιρετικά σημαίνουσας και ενδιαφέρουσας φυσιογνωμίας με όλες τις επιμέρους ιδιαιτερότητες και σε άλλα επίπεδα προσέγγισης.
Από τα ξεχασμένα Πομακοχώρια της Ξάνθης ως τη διαχρονική Μαρώνεια, το νησί των μεγάλων Θεών, το Βυζαντινό Διδυμότειχο και τους μεθοριακούς οικισμούς του Έβρου, αρχαιότητες, λατρευτικοί χώροι, αρχιτεκτονική, όλα μιλούν δημιουργώντας ιστορίες με σύνθετες πολιτισμικές σημασίες. Αυτό καταμαρτυρείται και στην μυθολογική καταγωγή της Θράκης που τη θέλει αδελφή της Ευρώπης αλλά και θετή αδελφή της Ασίας και της Λιβύης.
Ο πολιτισμός της περιοχής ένα παλίμψηστο. Ένα τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα πάνω στο οποίο μπορεί να στηριχθεί η αναπτυξιακή πολιτική της Θράκης. Άλλωστε ο πολιτισμός αποτελεί τον 4ο πυλώνα (μαζί με τους Οικολογία, Οικονομία, Κοινωνία) της βιώσιμης ανάπτυξης, αυτής της ύψιστης πρόκλησης του 21ου αιώνα, που είναι η ύπαρξη υψηλού βιοτικού επιπέδου για τα 7 δισεκατομμύρια ανθρώπους χωρίς να εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι. Και η εξοικονόμηση των φυσικών πόρων είναι ο αναγκαίος όρος για να μπορέσουν οι οικονομικές διαδικασίες να διατηρήσουν τη βιωσιμότητά τους και να εκπληρώσουν τον κοινωνικό τους ρόλο σε ένα περιορισμένο βιοφυσικό πλαίσιο. Η αναζήτηση δε αυτού του μοντέλου της ανάπτυξης, που δεν ανακόπτει αλλά διασφαλίζει την αναπτυξιακή πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας, είναι αυτό που δημιούργησε την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης και οι διαστάσεις της βρίσκονται στην ατζέντα της διεθνούς πολιτικής.
Η Ελληνική Θράκη, με επίκεντρο την Αλεξανδρούπολη, βρίσκεται και πάλι στο κέντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος ενόψει των νέων ενεργειακών και γεωστρατηγικών σχεδιασμών.
Έχουμε ένα περιβάλλον μεγάλης αισθητικής και οικολογικής αξίας στα όρια του ανέγγιχτου, γιατί δεν είχαμε παρεμβάσεις «εκσυγχρονιστικές» μεγάλης κλίμακας καθώς η περιοχή, εξαιτίας των ιστορικών γεγονότων, είναι από τις τελευταίες που προσχώρησαν στις διαδικασίες του εκσυγχρονισμού.
Έχουμε ένα ανθρώπινο δυναμικό το οποίο μέχρι το πολύ πρόσφατο παρελθόν (δεκαετία του 70-75), ζούσε στο πλαίσιο ενός παραδοσιακού βίου. Και παρά τους όποιους μετασχηματισμούς είναι κληρονόμοι και φορείς μιας τεχνογνωσίας και ενός αγροτικού πολιτισμού, η αξία του οποίου βρίσκεται στην αιχμή των διεθνών συζητήσεων σήμερα.
Και πέρα από την μεγάλη μας παρακαταθήκη σε μνημεία, έχουμε μια σημαίνουσα πολιτιστική φυσιογνωμία που δημιουργήθηκε μέσα από τα ζητήματα της συνύπαρξης, της αποδοχής, της αλληλεγγύης και της διαφορετικότητας (πολιτισμικής, κοινωνικής) που διαπραγματευόμαστε καθημερινά εδώ στο χώρο της Θράκης.
Αν ή βιώσιμη ανάπτυξη μπορούσε να περιγραφτεί ως μια θεωρία «επανενσωμάτωσης του ανθρώπου στη φύση» αυτό, στο χώρο της Θράκης, αγγίζει τα όρια του εφικτού.
Η ιστορική συγκυρία μας έχει οδηγήσει στο όριο που λειτουργεί ως πρόκληση και, όπως λέει ο ιστορικός Τόινμπι, αυτό που γράφει ιστορία είναι η απάντηση του ανθρώπου να ανταποκριθεί στην πρόκληση. Είμαστε στο μεταίχμιο μιας αλλαγής που πρέπει να περάσει μέσα από το τρίπτυχο «Πολιτισμός-Δημιουργία-Οικονομία».
Η πολιτισμική διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης, αυτή που αφορά τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ταυτότητας ενός τόπου ή μιας κοινωνίας, είναι η απαιτούμενη προϋπόθεση για την πεμπτουσία της αειφόρου ανάπτυξης ως φιλοσοφίας και βασικού παράγοντα της στρατηγικής με την προοπτική εφαρμογής.
Σήμερα πρέπει να μιλήσουμε για μια ανάπτυξη στην οποία δεν θα περιλαμβάνονται μόνο τα έργα υποδομής για την οργανική ένταξη της Θράκης στον ευρύτερο γεωπολιτικό χώρο και τα μεγάλα οικονομικά κέντρα του εξωτερικού, αλλά παράλληλα θα πρέπει να περιλαμβάνονται έργα που θα στοχεύουν στη δραστική πληθυσμιακή ανάκαμψη της περιοχής και στην κοινωνικοπολιτισμική της ανάπτυξη για να αντιμετωπιστεί η δημογραφική συρρίκνωση της Θρακικής υπαίθρου και ο κοινωνικοοικονοµικός αποκλεισµός των µειονοτικών πληθυσµών.
Σήμερα όλοι μιλάνε για τον οικονομικό μετασχηματισμό που υπόσχεται εκατοντάδες νέες και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, και μια παράλληλη ανάταξη και αναζωογόνηση της τοπικής οικονομίας την πνευματική, κοινωνική και οικονομική τόνωση της περιοχής.
Παρόλα αυτά η πληθυσμιακή αιμορραγία της υπαίθρου δεν έχει τελειωμό.
Η έξοδος του πληθυσμού, ιδίως των νέων, προς άλλες περιφέρειες της χώρας ή/και το εξωτερικό, εξακολουθεί να υφίσταται εκτός αν επιτευχθεί το ζητούμενο, να προσληφθούν ως συνοριοφύλακες, γεγονός καθόλα αποδεκτό, φυσικά, εάν αυτό δεν αποτελεί όμως το μοναδικό στόχο. Για όσους δεν αρκούνται στην αριθμολαγνική αντιμετώπιση της ανάπτυξης βλέπουν προς το παρόν, ότι ναι, υπάρχει μια κάποια ικμάδα οικονομικής ανάπτυξης, στις έδρες των δήμων, η οποία όμως συνδέεται κυρίως με το επιχειρείν στην κουλτούρα γρήγορου φαγητού.
Λίγες οι καινοτόμες επιχειρηματικές ιδέες που ενεργοποιούν τη δημιουργικότητα και λίγες οι δραστηριότητες που συνδέονται με την πολιτιστική μας κληρονομιά, η αξιοποίηση της οποίας αποδίδει υψηλή προστιθέμενη αξία στην οικονομία και σ΄ όλες τις συναφείς δραστηριότητες που συνδέονται με την όποια πολιτιστική επιχειρηματικότητα και, κυρίως, με τον τουρισμό.
Η «ψηφιακή Θράκη» είναι ένα έργο εξαιρετικά σημαντικό για την ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος, την προβολή της Θράκης και γενικά την προώθηση της περιοχής, βασικό εργαλείο για επιστήμονες, μελετητές και ερευνητές αλλά και για όλους τους πολίτες-χρήστες του διαδικτύου.
Άλλωστε, η ψηφιακή διάσταση του πολιτισμού έχει πλέον καταστεί αναγκαία τόσο ως ένα εργαλείο πρόσβασης των πολιτών στον πολιτισμό, όπως φάνηκε και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όσο και ως ένα εργαλείο μετεξέλιξης του μοντέλου και τρόπου λειτουργίας των φορέων πολιτισμού. Το έργο αυτό αποτελεί μια πρόκληση για την περιοχή μας. Μια πρόκληση με πολλαπλές ευκαιρίες συνεργασίας μεταξύ των ερευνητών και των πανεπιστημιακών τμημάτων άλλων χωρών αλλά, κυρίως, για συνεργασίες με τις τοπικές κοινωνίες ώστε να μετατραπεί σε ένα εργαλείο-ερέθισμα στις συναντήσεις επιμόρφωσης και της εμψύχωσης των ανθρώπων.
Θα συμβάλλει στο :
Να συνειδητοποιήσουμε την μοναδικότητα του τόπου μας, και να σκεφτούμε τις δυνατότητες που προκύπτουν και έχουμε αλλά παραμένουν εν υπνώσει.
Να ξαναδούμε τα θέματα που αφορούν την ιστορία, τον λαϊκό πολιτισμό, την πολιτιστική αξία αυτού του χώρου και να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με αυτόν.
Να δούμε το αγροτικό τοπίο, τον υποδοχέα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που παράγει προϊόντα και νοήματα, ως πολιτιστικό αγαθό από το οποίο μπορούμε να αντλήσουμε γνώσεις, ιδέες, έμπνευση και να το διαχειριστούμε ως αναπτυξιακό παράγοντα στο πλαίσιο της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης και της αξιοποίησης της τοπικότητας.
Να επαναξιολογήσουμε από τις μουσικές και το χορό, τα εθιμικά δρώμενα, τις τέχνες, τις τεχνικές και τις αγροδιατροφικές παραδόσεις μέχρι τις καλλιεργητικές και παραγωγικές πρακτικές που μπορούν, ακόμη και αυτές, να συνδεθούν με την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη όταν σχεδιαστούν ως πολιτιστική εμπειρία.
Να συνειδητοποιήσουμε ότι η ανάπτυξη των κοινωνικο-οικονοµικών σχέσεων της μουσουλμανικής κοινότητας και η ομαλή τους ένταξη στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό περνά μέσα από το τρίπτυχο Πολιτισμός- Δημιουργία- Οικονομία.
Ναι η «ψηφιακή Θράκη» υπόσχεται πολλά και θα υπάρξει άμεσο αντίκτυπο σε τομείς όπως ο τουρισμός και σε όλη την αξιακή αλυσίδα άλλων τομέων, αν και στο πεδίο τα πράγματα ήταν πιο ευχάριστα.
Οι αρχαιολογικοί χώροι που έχουν αναδειχθεί είναι ελάχιστοι ενώ άλλες θέσεις εξίσου σημαντικές είναι δυσπρόσιτες όπως π.χ. η Αναστασιούπολη ήτο Παπίκιο κ.ά. Δεν υπάρχουν γαστρονομικές διαδρομές. Στην Ξάνθη τα πράγματα είναι καλύτερα οργανωμένα για τις περιβαλλοντικές διαδρομές ενώ στον Νομό Έβρου, μέχρι στιγμής, υποτυπώδης. Δεν θα συνεχίσω τις αρνητικές καταγραφές. Είναι γνωστές, όπως είναι γνωστός ο πολιτισμικός πλούτος της Θράκης όπως είδατε και μέσα από τη δική σας χαρτογράφηση.
Η Ξάνθη, βέβαια, είναι αναγνωρίσιμη χάρη στα δύο φεστιβάλ της: στην παλιά πόλη και τα Πομακοχώρια. Η γνωστή μας Κομοτηνή, ως πρότυπο συμβίωσης της διαπολιτισμικής και διαθρησκευτικής συνεργασίας. Ναι είναι. Γιατί παρόλα τα προβλήματα και τις επιμέρους ιδιαιτερότητες σ΄ αυτόν το μικρό γεωγραφικό χώρο, το 12% του ευρύτερου χώρου, συμβιώνουν δύο μεγάλα δόγματα χωρίς να δημιουργούνται κοινωνικές ρωγμές ώστε παρεισφρέουν φονταμελιστικές συμπεριφορές. Να ριζοστικοποιηθεί το Ισλάμ. Αποτελεί παράδειγμα συνύπαρξης για την Ευρώπη και ταυτόχρονα σημείο αναφοράς, μια πρόκληση για δράσεις πολιτιστικές που θα προέκυπταν μέσα από την συνεργασία του Πανεπιστημίου Θράκης με τις δύο κοινότητες της πόλης. Και αυτό δεν έχει επιτευχθεί σε βαθμό που η κοινωνία να υποστεί μια όσμωση.
Στον Έβρο, σ’ αυτήν την εικονική χαρτογράφηση του συνόρου με συμβολική σημασία μεγαλύτερη της γεωπολιτικής του, η συρρίκνωση των αγροτικών κοινοτήτων παραμένει ο πλέον επικίνδυνος παράγοντας, μέσα από οποιαδήποτε προσέγγιση για την επιβίωση των ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων. Οι επισκέψεις εξαντλούνται την Αλεξανδρούπολη. Ένα ποσοστό επισκέπτεται το Δέλτα του ποταμού και τη Δαδιά. Γίνεται ένα πέρασμα από την Κοσμοσώτειρα και καταλήγουν στο Σουφλί όπου αγοράζουν ένα μαντήλι μεταξωτό και εκεί εξαντλείται το τουριστικό ενδιαφέρον .
Οφείλουμε να μετατρέψουμε τον τουρισμό σε ταξιδιωτική εμπειρία. Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επενδύσουμε παράλληλα σε διάφορα επίπεδα και διάφορους τομείς.
Θα αναφερθώ σε κάποιες προτάσεις-δράσεις του Μουσείου για την ανάδειξη της πολιτιστικής φυσιογνωμίας της Θράκης που στοχεύουν στην ενίσχυση των κοινοτήτων γιατί το θέμα δεν είναι απλά να επιβιώσουμε παραμένοντας θεατές της νεκρώσιμης πολιτιστικής μας ακολουθίας. Το ζητούμενο είναι να επιβιώσουμε παράγοντας πολιτισμό. Όχι για να δείξουμε, να φανούμε, να κερδίσουμε, αλλά για να υπάρξουμε.
Γιατί η ανάγκη να προσδιορίσουμε τη θέση μας είναι για εμάς προτεραιότητα υπαρξιακή.
Ζούμε στο Παρά. Ζούμε στο Μετά. Ζούμε στο Όριο.
Αν ολιγωρήσουμε, το πρόβλημα θα σαρώσει ό,τι βρει στο διάβα του.
Ναι, πιστεύω ότι η ιστορική αυτή συγκυρία θα δώσει ώθηση στον κοινό μας σκοπό, την προσπάθεια για τη δημιουργία, για τον τόπο. Για να αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα.
Χρειαζόμαστε την ενδυνάμωση και την ενεργοποίηση των ανθρώπων όλων είτε είναι στην πρωτογενή παραγωγή είτε είναι φορείς μιας παραδοσιακής τεχνογνωσίας.
Απαιτείται εκπαίδευση με στόχο την παραγωγή προϊόντων με τους σύγχρονους όρους της αισθητικής και της αγοράς ώστε να καταστεί η μνήμη του τόπου μια δύναμη δημιουργική που θα παράγει με βάση το παρελθόν την μνήμη του μέλλοντος.
Δύο χρόνια πριν, επιστρατεύοντας τον εκτοπισμένο κλάδο της χειροτεχνίας, δημιουργήσαμε το δίκτυο των τεχνουργών της Θράκης, το ΡΙΖΑ, με στόχο τη πολιτιστική και η οικονομική ενίσχυση των τεχνουργών που βρίσκονται κυρίως στους απομακρυσμένους οικισμούς της Θράκης.
Με βάση τις δεξιοτεχνίες των ανθρώπων σχεδιάζουμε προϊόντα που ανταποκρίνονται στην αισθητική και την χρηστική ανάγκη του σήμερα.
Παράλληλα, συμβάλλαμε τα μέγιστα για να στεγαστεί το ΠΛΕΤΕΝΟ, μια ΚΟΙΝΣΕΠ με Χριστιανές και Μουσουλμάνες, στο κτίριο όπου γινόταν ο έλεγχος με τις μπάρες. Ένας χώρος ελέγχου έγινε χώρος δημιουργίας με τεράστιο κόπο σε πολλαπλά επίπεδα. Πήγαμε σε εκθέσεις στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα. Οι γυναίκες προώθησαν τη δουλειά τους σε τηλεοπτικά μέσα πανελλήνιας εμβέλειας. Κι όλα αυτά έγιναν μέσα από τη δυνατή σχέση εμπιστοσύνης που αναπτύξαμε.
Η συμμετοχή των γυναικών πολλαπλασιάστηκε. Κάναμε σεμινάρια υφαντικής και φυτικής βαφής με στόχο να αναστήσουμε αυτή τη οικονομική δραστηριότητα για την οποία ήταν αναγνωρίσιμη η Θράκη από τα τέλη του 17ο αιώνα. Ξαναπιάσαμε το νήμα από τη Πτελέα το Σοφικό και το Πέπλο μέχρι το 8ο χιλ. βόρεια της Ξάνθης.Έχουμε πλέον ένα καλό αριθμό από υφάντρες. Από το Σεπτέμβρη θα λειτουργήσουν τρεις δομές εκμάθησης της υφαντικής στον Έβρο. Ξεκινήσαμε την προώθηση της φυτικής βαφής με ριζάρι για να γίνουν πιλοτικές καλλιέργειες.
Είμαστε στο αρχικό στάδιο μιας προσπάθειας να αξιοποιήσουμε από την κουρά των προβάτων το μαλλί,το οποίο πετάνε με σκοπό την παραγωγή μάλλινης κλωστής. Παράλληλα προσπαθούμεπιέζοντας στο Δήμο Διδυμοτείχου για να δημιουργηθεί χώρος στον οποίο θα πωλούνται τα τεχνουργήματα των ανθρώπων.
Έχουμε υλοποιήσει τις τρεις φάσεις για την ίδρυση του δικτύου των αγροτικών μουσείων: στη Μάνη του Έβρου με θέμα «οι Μάρηδες και τα μουσικά δίκτυα της Θράκης», στα Βρυσικά με θέμα «Άνθρωποι εν κινήσει για την Μετανάστευση», στην Πτελέα με θέμα « Η υφαντική στη Θράκη» και στο Νεοχώρι με θέμα «Διατροφή».
Έχουμε δρομολογήσει για το καλοκαίρι την εκπαίδευση ανθρώπων για πολιτιστική ερμηνεία σε μια προσπάθεια παράλληλη να αυξήσουμε το ενδιαφέρον των επισκεπτών, να παρατείνουμε, να διευρύνουμε και να πολλαπλασιάσουμε την πολύ μικρή επισκεψιμότητα στην περιοχή μας, προσφέροντας μια οπτική διαφορετική, πέρα από τις γενικόλογες επαγγελματικές ξεναγήσεις των tour-guide. Να αξιοποιήσουμε όλες τις υλικές εκφάνσεις της μνήμης στο χώρο, ατομικές και συλλογικές ιστορίες σε οργανωμένες -σχεδιασμένες διαδρομές, ώστε να αναδειχθεί ο αόρατος χάρτης των βιωμάτων που βρίσκεται κάτω ή δίπλα από τον ορατό, και ο επισκέπτης να έρθει σε επαφή με μια άλλη διάσταση του χωροχρόνου.
Σε έναν τόπο όπου πολιτισμική πολυμορφία ανταγωνίζεται τη ποικιλομορφία του περιβάλλοντος, πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε την αξία του τόπου μέσα από την οπτική μιας παρελθοντολογίας που μας οδηγεί σε μια συντηρητική, αναχρονιστική και περιορισμένη διαχείριση του πολιτισμού.
Όλοι μας, και κυρίως οι εθνοτοπικοί σύλλογοι, πρέπει να περάσουμε από τη συναισθηματική σχέση με τη παράδοση του τόπου στη συνειδητοποίηση που οδηγεί στην πράξη μιας άλλης διαχείρισης, αυτής που απαιτεί η νέα πραγματικότητα, για να μετασχηματίσουμε το αρνητικό πρόσημο του «θα σε στείλω στον Έβρο» σε θετικό.
Αρκεί να ενεργοποιηθούμε. Να ανατρέψουμε τη ψυχολογία των ανθρώπων γιατί η βεβαιότητα ότι τίποτα δεν γίνεται και τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει είναι εδραιωμένη επί πολλές δεκαετίες και απαιτεί μια συνεχή και με συνέπεια πολιτική για να αρθούν οι καχυποψίες.
Να πεισθούμε ότι η προσπάθεια φέρνει τη βελτίωση και η βελτίωση εμψυχώνει την προσπάθεια.
Αν θέλουμε αυτός ο τόπος να μην παραμένει ένας απλός ξενώνας και εμείς ξένοι χρήστες και να περνάμε απλά για την πάρτη μας καλά πρέπει παράλληλα με το ύψος του φράχτη να ορθώσουμε το πολιτιστικό μας ανάστημα εμπόδιο σε κάθε αναθεωρητισμό.
Αγγελική Γιαννακίδου
Ιδρύτρια & Πρόεδρος ΕΜΘ