Ομιλία της προέδρου του ΕΜΘ Αγγελικής Γιαννακίδου στα πλαίσια της διοργάνωσης PHILOXENIA με το Διδυμότειχο να είναι η τιμώμενη πόλη.
Γιατι στο Διδυμοτειχο.
Γιατι είναι ένας τόπος ιδανικός να νοιώσεις τη συγκίνηση του περιηγητή ανακαλύπτοντας τα σημάδια της ζωής των ανθρώπων, από τις λαξευμένες σπηλιές που μιλούν για το γεωλογικό παρελθόν του τόπου, 40 εκατομμύρια χρόνια πριν, ως τα Βυζαντινά κάστρα’, δίπλα στην απόκοσμη ηρεμία των παρόχθιων οικισμών του Έβρου φορτισμένους τόσο διαφορετικά για το πανελλήνιο συλλογικό αίσθημα.
Το Διδυμότειχο, στη δυτική όχθη του μυθικού Έβρου, από τον Καλέ, τον απόκρημνο λόφο που τον κυκλώνει απο τα νοτιοδυτικά ο Ερυθροπόταμος, ως το βραχώδη λόφο της Αγίας Πέτρας στο νοτιοανατολικό όριο της πόλης, ένα παλίμψηστο.
Ίχνη κατοίκησης, αρχαιολογικά μέλη, λείψανα κτιρίων, υπέροχα ψηφιδωτά, χρυσή προτομή και συστήματα ύδρευσης μας κρατούν σε ανοιχτή γραμμή με το παρελθόν μιας δίδυμης πόλης’ της Πλωτινόπολης.
Στο λόφο της Αγίας Πέτρας, μ ένα πολιτιστικό υπόστρωμα δομημένο από τις προηγούμενες “στιγμές” της ζωής της, απο τη νεολιθική ακόμη εποχή.
Όλα τα ευρήματα, μιλούν γι αυτο που δεν χάθηκε από το προσκήνιο:
τη γεωστρατηγική σημασία αυτού του τόπου,πάνω στον άξονα των χερσαίων και ποτάμιων επικοινωνιών, που συνέδεαν μέσω του έβρου τον αιγαιακό κόσμο με την πλουτοφόρα θρακική ενδοχώρα μέχρι και τον Εύξεινο Πόντο .
Η Πλωτινοπολη, η πόλη που χτίστηκε στο όνομα μιας γυναίκας μεγαλούργησε και εγκαταλείφθηκε τελικά τον 7ο μ.Χ.αιώνα, όταν στον απέναντι βράχο αρχισε να αναδύεται το σημερινό Διδυμότειχο.
Ο Ιουστινιανός ανοικοδόμησε τείχη, περιζώνοντας τις δύο πόλεις στους δύο αντικριστους λόφους, σύμφωνα με τον Προκόπιο,
ο οποίος έγραφε στο γιο του το Ρωμανό:
“ἀρχὴν δὲ τῆς Εὐρώπης ἐγὼ τίθημι, την Θράκη ἐπεὶ καὶ αὐτὸ τὸ Βυζάντιο τῆς Θρᾀκης ἐστὶ μέρος τὸ κάλλιστόν τε καὶ τιμιώτατον”
Από τότε στον ‘’περίκλειστο’’ χώρο του Καλέ, καστρόπορτες και, νερόπορτες και ταφικά παρεκκλήσια και ναύδρια απο τη δόξα του Βυζαντίου, 24 πύργοι με μονογράμματα βυζαντινών αυτοκρατόρων και αξιωματούχων, προσκυνητάρια ταπεινά και περίλαμπροι μεταβυζαντινοί ναοί, αποκαλύπτουν΄ την ευμάρεια της πόλης του 19ου αιώνα, όπως καταγράφεται στα περίφημα ξυλόγλυπτα τέμπλα στις αγιογραφίες και τα λατρευτικά αφιερώματα απο τα ισνάφια, τις δεκάδες εμπορικές συσσωματώσεις της πόλης.
Όλα εκεί.
Στο κάστρο ο συμπυκνωμένος χωροχρόνος της δίδυμης πόλης, του Διδυμοτείχου.
Εκεί και ο τόπος της αυτοκρατορικής στέψης του Ιωάννη ΣΤ Καντακουζηνού το 1341.
Στον Αη Γιωργη το Παλαιοκαστρίτη, σήμερα Σουρπ Κεβόρκ της Αρμενικής κοινότητας.
Ο πολιτιστικός πυρήνας της πόλης, στον ”καλέ” το αβατον, ως χώρος φύλαξης της μνήμης.
Και λίγα χιλ. πιο κάτω μέσα στην αίσθηση του απλωμένου ορίζοντα στις όχθες του Έβρου, αγναντεύεις τον επιβλητικό όγκο του Κάστρου του Ιωάννη ΣΤ Καντακουζηνού, που σφράγισε την ιστορία της Θράκης.
Δίπλα στο ποτάμι. Στις γραμμές του Orient Express. Στις παρυφές του υψώματος όπου δεσπόζει το μοναδικό πανευρωπαϊκό δείγμα φρουριακης αρχιτεκτονικής, μεσα στην αλλάλητη ηρεμία του τοπίου, όπου τίποτα δεν σου θυμίζει την αντάρα των πολέμων και τις δυναστικές έριδες που σπάραξαν τη Θράκη και το κόσμο της, τους τελευταίους αιώνες της Αυτοκρατορίας.
Εκεί στο Πύθιο, το Εμπύθιο των Βυζαντινών, όπου και ο εθνομάρτυρας Πατριάρχης ο Κύριλλος ο ΣΤ΄, ενταφιασμένος.
Κατηφοριζοντας το Καλέ, το μεγάλο τέμενος του Βαγιαζητ, σφραγίζει με το μέγεθος του τα ίχνη της ανθρώπινης συμμετοχής στα ιστορικά γεγονότα μετά το 1361.
Η γενέτειρα αυτοκρατόρων, η διοικητική και στρατιωτική βάση του Βυζαντίου, γνώρισε εξεγέρσεις, σφαγές, λεηλασίες, εναλλαγές διοίκησης και κατοχής, και χωρικές μεταλλάξεις.
Και όλα καταγράφονται στα κτίρια και τα μνημεία της, τα οποία συγκατοικούν στο ΄΄σύγχρονο΄΄ περιβάλλον της πόλης και πραγματεύονται το ζήτημα της συλλογικής ιστορικής μνήμης, αλλά και την συμβίωσή τους με τη λήθη.
Κτίσματα, ρωγμές στο χρόνο που κάνουν αναγνωρίσιμες τις κοινότητες που οργάνωσαν την κατοίκηση του χώρου. Κάνουν ορατό τον αόρατο χάρτη των βιωμάτων, ενός πολιτισμικού μωσαϊκού που διαμόρφωνε τη καθημερινότητα και τη εμπορική δραστηριότητα των ντόπιων με Οθωμανούς και Βούλγαρους παλαιότερα, την Εβραϊκή κοινότητα που χάθηκε αργότερα, και μέχρι σήμερα με τους ρομα και τους Αρμένιους, που εγκαταστάθηκαν στη Θράκη από τον 18ο αιώνα, αλλά και τους πρόσφυγες του 1923
Τιμητικά και ταπεινά μνημεία, ερείπια και πέτρες, όλα μιλούν και δημιουργούν ιστορίες με σύνθετες πολιτισμικές σημασίες, όπως στα λουτρά των ψιθύρων στη πόλη του Διδυμοτείχου.
Ένα υπαίθριο μουσείο αυτη η πόλη.
Από τις αστικές ζωγραφιές στις ποδιές των εικόνων, μέχρι τα υπόσκαφα και τα μπεκτασίδικα ταφικά στις παρυφές του βυζαντινού πύργου με το μονόγραμμα του Ταρχανιώτη.
Μια πρόκληση να δεις και να μάθεις για την πολυπολιτισμικη τοπογραφία και την πολιτική γεωγραφία, να αναρωτηθείς, για τις συνέχειες και τις ασυνέχειες της ιστορίας, τους οικονομικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς που συντελέστηκαν μετα το 1923 μέσα σ ένα τόσο συμπιεσμένο χρόνο, σ αυτόν τον πολυσήμαντο τόπο.
Μέσα σε όλο αυτο το βάρος της αντΊφασης που κουβαλά η πόλη σήμερα, οι ιστορίες της που παλεύουν ενάντια στη λήθη και στο χρόνο, κάθε άλλο παρά να αγνοηθούν μπορούν.
Και αυτό γιατι η γεωγραφία και οι άνθρωποι του τόπου, έχουν δύναμη .
Γι αυτό και η πολη υπάρχει διαχρονικα και κυριαρχεί, προσλαμβάνοντας και αφομοιώνοντας λαούς και πολιτισμούς χωρίς να χάσει την ελληνικότητά της.
Γιατι οι άνθρωποι εδω άρρηκτα συνδεδεμένοι με τον τόπο τους, έχουν τη δύναμη να ισορροπούν ανάμεσα στα αρχαία ίχνη και τις συνέπειες της όποιας πολιτικής ατζέντας.
Το Διδυμότειχο είναι ένας τόπος που μας συνδέει με τον βαθύ χρόνο, τον χρόνο των γεωλογικών αλλαγών, μια διάσταση που καταπραΰνει την αγωνία του επίκαιρου, του εφήμερου, και του επείγοντος.
Είναι ο τόπος ο οποίος μέσα από το πολυτάραχο παρελθόν του, σιωπηλά και όχι πολύβοα μας υπενθυμίζει τη δυνατότητα αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης.
Αρκεί και μόνο μέσα από τη μελέτη του μνημειακού της πλούτου να δεις την αειφόρο διαχείριση του νερού, τη σημασία των υποδομών για την άντληση και συλλογή υδάτων, την υψηλή υδραυλική τεχνολογία. Να γνωρίσεις ολα εκείνα τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού και όχι μόνο τον μουσικό, που έρχονται από μεγάλο βάθος χρόνου και σχετίζονται με τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο εμεις οι Ελληνες απαντούσαμε στα βασικά ερωτήματα για τη σχέση μας με τη φύση και τους άλλους προκειμένου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητά μας.
Το μεγάλο στοίχημα που θα πρέπει να κερδίσουν οι πόλεις στην αυγή της τρίτης χιλιετίας , έλεγε το σύνθημα της 7ης διεθνούς αρχιτεκτονικής έκθεσης στη Μπιενάλε της Βενετίας, είναι να ξανακερδίσουμε τον ρεαλιστικό τόπο να ξαναβρούμε τις χαμένες του ποιότητες την κλίμακα τίς αισθήσεις τις εικόνες τη βιωματική μνήμη, όλα εκείνα τα στοιχεία που δεν μεταφέρονται και δεν μεταβιβάζονται με κανένα ηλεκτρονικό τρόπο, να ξαναβρούμε τελικά την λησμονημένη ηθική του τόπου .
Αγγελική Γιαννακιδου
Ιδρύτρια και Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ε.Μ.Θ.